پټه خزانه اول ځل په ١٣٢٣ﮬ،ش (١٩٤٤ع) کال د افغانستان د پښتو ټولني له خوا خپره سوله. له کومه وخته چی دا کتاب ټولني ته وړاندی سوی دي د ځینو خلکو له خوا مختلف شکوک او نیوکي پر ښکاره سوي دي. نن ورځ په انترنیت کي پر دې کتاب هر ډول بیځایه خبری کیږي.
علامه عبدالحی حبیبي د کتاب په څلورم چاپ سریزه کي چی په ١٣٥٦ش ﮬ کال د ادبیاتو او بشری علومو پوهنځی له خوا چاپ سوی دی لیکی:
”لکه چي د دغه کتاب د لومړي چاپ له سريزي (١٣٢٣-١٩٤٤ ع) ښکاري د پټي خزانې خطي نسخه ما په ١٣٢٢ ش کال په پښين کي د مرحوم علامه عبدالعلي خانوزي کاکړ په وسيله پيدا کړه، لومړى مي په دری ترجمه کړه، شروح او تعليقات مي پر وکښل او په ١٣٢٣ ش کال د پښتو ټولني له خوا خپره سوه… له کومه وخته چي دغه کتاب نشر سوى دئ، د دغو درې دېرشو کالو په موده، ډول ډول خبري د دغه کتاب په باب اروېدل سوي دي او مختلف شکوک د ځينو خلکو له خوا پر ښکاره سوي دي، چا وويل چي دغه کتاب ما جوړ کړى دئ او ځينو بيا دا خبره کړې، چي محمد هوتک دغه کتاب د خپل حکمدار شاه حسين بن حاجي ميرويس خان د خوشحالۍ لپاره جعل کړى دئ، همدارنگه د اروېدلو او نه اروېدلو وړ ځيني خبري په دغه موده کي ويل سوي دي. مگر متاسفانه چي دغو محترمو نقادانو (!) پر دغه کتاب په مستدل او علمي شکل څه نه دي ليکلي چي سړى ئې د اروېدلو او منلو وړ انتقادونه واروي او که ئې خبری او استدلالونه د رد وړ وي، څه پر وليکي.
”متاسفانه تر اوسه پوري د علماوو او دانشمندانو له خوا پر دغه کتاب مفصل بحث نه دئ سوى او هغه څه چي په دې خصوص کي ليکل سوي، هغه ډېر مجمل او تش د شک اظهار دئ، نه کوم علمي او قوي انتقاد، چي د ژبپوهني او ريښه پېژندني د أصولو له مخه د کلماتو پر اصالت او جعليت بحث سوى وي او د هغو له مخه حقايق روښانه سوي وي.“
په دغه پاڼه کي هغه علمي څیړني چی پر پټي خزانې لیکل سوی دی وړاندی کیږی چي د خلکو د زهنیتونه په روښانولو کي مرسته وکړی.
پټه خزانه یو لرغونی، تاریخي او ادبي اثر دی چي د پښتو ادب د اسلام وه لومړي دورې ته رسوی. په دې خزانه کي د پښتو ادب پټ رازونه خوندی دی او دا ځنی ښکاری چي پښتو له ډیره پخوا د شعر او ادب ژبه وه او دې کتاب د پښتو یوه زیاته اندازه لرغونی کلمات او لغات هم زموږ لاس ته راوستل چي اوس له منځه تللی دی.
دا کتاب د پښتو د شاعرانو یوه تذکره ده چې د ١١٤١-١١٤٢ﮬ ق کلونو تر منځ په کندهار کې د محمد بن داؤد خان بن قادر خان هوتک له خوا لیکل سوې او دریمه نسخه یې د سهیلی پښتونخوا په مرکز کوټه کې پیدا شوې دی.
پر پټه خزانه تحشیی او تعلیقات د افغانستان او سیمې لوی عالم علامه پوهاند عبدالحی حبیبی کښلي دي.
پټه خزانه له ١٣٢٣ﮬ ش نه تر اوسه څلور ځله په کابل کې، یو ځل په پیښور کې، یو ځل د کلفورنیا په ایالت کي د میشت افغان ښاغلی عبدالقیوم مومند او یو ځل په جرمنی کې د میشت افغان ښاغلی امام الدین صافی په همت چاپ شوې ده، درې لومړني چاپونه یې دري (فارسی) ترجمه هم ور سره لري، په دریم چاپ کې یې د خطی نسخې عکسی متن هم ورسره چاپ شوې دي.
د دې خزانې ځانگړې انگریزي، روسي او آلمانی ترجمې هم د پښتو څیړنو بین المللی مرکز خپرې کړې دي. دا خزانه په اردو او عربی هم ترجمه سوې ده. د دې خزانې مفصله انگریزي ترجمه په ١٩٩٧ع کال په امریکا کي چاپ شوې ده. په دې ترجمه کښی د تحشیی او تعلیقاتو برسیره د علامه حبیبی مقدمه او د نادر لغاتو تشرح او ترجمه هم شامله ده.
دا خزانه زموږ د ملی ادبیاتو یو پیاوړي او نفیس کتاب او د پښتو ادبیاتو یو مهم سند دي. پټه خزانه په درې برخو ویشل شوې ده. په وړومبي برخه کښي د لرغونی شاعرانو احوال راغلي دی، دوهمه خزانه په هغه شاعرانو اړه لري چي محمد هوتک یې د خپل عصر گڼی او د کتاب دریمه برخه د پښتو ښځنیو شاعرانو ژوند او د کلام نمونې موږ ته معرفی کوی.
Pata Khazana was first published in 1323 Solar Hijra year (1944 AD) by the Pashto Academy of Afghanistan. From the time it was published criticism has been levied against the book. At this age and time various dubious doubts have been raised about it on the internet.
In the introduction of the fourth edition of the book, which was published in 1977 by the Literature and Humanities Faculty of Kabul University, Professor Abdul Hai Habibi. writes:
“ As seen from the introduction of the first first edition of the book (1323H, 1944 AD) I was given the hand-written manuscript of the book in 1322 H in Psheen from by late Abdul Ali Khanozai Kakar. First I translated it to Dari, wrote its introduction and annotations and it was published by the Pashto Academy of Afghanistan the following year… From its initial publication, during these 33 years, different criticism and doubts have been raised about the book. Some said that I have forged the book, while others have claimed that the book is the fabrication of Mohammad Hotak to please his monarch, Shah Hussain, son of Haji Mirwais Khan. Some of the criticism against this book is worth mentioning while some other is beyond the bounds of respectability. Unfortunately these critics have not presented any substantial or scientific reasoning which can be evaluated and discussed scholarly.
“Unfortunately scholars have not discussed the book in any detail. What has been
expressed is merely speculation. In order to shed light on the matter it is deemed necessary to discuss the matter through linguistic and etymological analyses and scientific research so that the authenticity or fabrication of the book may be evaluated by means of which facts are brought to light.”
This website contains the linguistic, etymological, social and historical research which has been carried out on the Hidden Treasure so it may help in clarifying the matter.
Pata Khazana is an ancient, historical and literary piece of work which takes back Pashto literature to the early Islamic period. This treasure contains hidden secrets of the language which manifests that Pashto has been a literary and poetic language for a long period of time. It also hands down to us a large number of rare and old words of the language which are not in contemporary use.
The book is an anthology of Pasho poets which was written between 1141-1142 Lunar Hijra (1728-29 AD) by Mohammad bin Daud Khan bin Qader Khan Hotak and the third hand written copy of the book was found in the city of Quetta of Pashtoonkhwa.
The Hidden Treasure was edited, annotated and translated into Persian by the renowned scholar of Afghanistan and the region, Professor Abdul Hai Habibi.
Since 1994 the book has been published four times in Kabul, once in Peshawar, once in California, by resident Afghan, Abdul Qayum Mohmand, and once in Germany, by resident Afghan, Imamuddin Safi. The first three editions of the book contain a Dari (Persian) translation. The third edition also contains a facsimile of the hand-written manuscript.
The English, Russian and German translations of the book have been published by the International Center for Pashto Studies. A comprehensive English translation of the book was published by the University Press of America in 1977. Besides the annotations this translation also includes Professor Habibi’s comments on the book and the description of rare words used in this anthology.
This treasure is a unique work of our national literature and an important testament of Pashto literature. The Hidden Treasure is divided into three parts. The first section introduces bygone poets, the second deals with poets who were contemporary of Mohammad Hotak and the third section introduces the life and poetry of Pashto poetesses.